12 Jan 2015

Ukuwa kweNkosi uZanenkanyamba

by Ntong'enxele Piliso


Nako ke sibona into yakwaSkhoma iphakama irhudula iintonga zomlomo isenjenje ukuxananaza uthetha, "Ndigxininisisa kulombhodamo ndiphonononga isiganeko esehle kulomzi kaZanenkanyamba. Qondani, andihambisani nalonobangela uphuhlisa 'xambuliswano phakathi komntu nendalo. Eyokuba yingxaki kabani ke le kwazi bani?" Wabuza uRhudulu ecaphuka edudula umbuzo kuyo ithyaliti yequmrhu kwabo babekho, kucaca ukuba akayithandi lento yokungaboni ngasonye phakathi kwamaGcaleka. Wazibona etsiba uSitshotho uphendula esithi "YeyeMinyanya naloSiThixo nimnqulayo nto leyo ingunobangela libeyimpoxo isiko lenu lobuMbo". Kwavakala kumbombolozwa ingulowo edumzelela ngaphathi okwentsholo yeenyosi engafun tyeshela umgaqo siseko owabunjwayo mhla kubekwa le Nkosi uZanenkanyamba.                              
Kaloku uSitshotho ngumfo apha obeyingxilimbela engahambi ikhangela 'ndikho, ebeyichasa kakhulu intlalo engenamo yotshintsho.

"Yithani ke ndigabule izigcawu ndinyukele encotsheni yobushushu balombandela ndibhentsise lomxholo...ndiphumeze lembono ukuze ndicace ca njengolwimishe kodwa ngingqaqhwayeli udushe kwesisibaya", uqhubile uRhudulu ewaweza esithi "Sonke silapha siphuma hlathi linye qha sandile 'de sahluka nokukhala songezeleka ngalemigqakwe 'de salahlekwa bubuthi nobuntu esingabo".

Ngenene utshilo lo mfo kucaca ukuba uyihlafunisisile lemo yentlalo yakudala ekwayithanda kuba ibinemvakalelo kwimbali yomntu sukela kudala phaya mandulo, kuvakala ukuba ibihlakulela ubuntu komncinci nomdala.

Bubanzi ke ubuMbo kufana nesiziba sona kuthiwa siviwa ngodondolo. Iqhubile isithi "Masingathyilizaneni kulomthombo wolwazi sizenze oosiyazi njengo Cirha noMpandla, into zakwaNoliti, ibenguwashiywa nowashiywa wokrozo kuba itshoba lilale umbethe kulomzi wakwaZanenkanyamba; yingxaki ka bani na le yokuwa komntwana 'egazi?” Uwushiyile umbuzo unkenteza phambi kwabahlali kunzima wona ukuwuphendula.

Kuyobhulwa kuyombeswa yimbidane ngamalungiselelo kuyacaca ba iwile inkosi yentetha zomlomo uTshangisa. Nanko ke uMpandla egquduza eshiywa ngamanxel' omlomo: "Akusobe kukhale ibhungane kwesisixeko ndimentla”, kucaca lubala ukuba yena nonoGwaja into kaSarheli badliselwe engqayini.

Lelali kude phayana yakhiwa ngumfo uZanenkanyamba xeshikweni yonke indoda kwela kubo ibimfenguza nabaThwa kumhlaba wase Ngxak'ayikho. Xeshikweni lo mfana ebuya kuloNtaba yaseCheletyume unikwe ngabaphantsi isipho soqwalasela imo yentlalo ngoba neliso elibukhali lingebukhali nje, likwadibanisa ngohlalisana imihlambi eyalanayo. Kaloku apho ukhe wahamba-hamba umfana esengunqophoyi ethyutya-thyutya iintlanti ngemibuzo ewaxina amaXhego ewaguqu-guqula 'ngqondo ewaphonononga kuba lenyathi kuthiwa ibuzwa kuwo ayayazi na. Ubusith ke wokumva xana enqunqela ethambeken lakwaBhekuza 'Mbhinqo uqonde ukuba yinjinga nyani le ngqondi, isidanga sobudoda ayisithweswanga nje kuba kudlalwa ngamagama; ibiyinkcuba buchopho yokumamela nokuguqula into obukhala ngayo uzive uziphikisa yokuhlaba imibuzo de uzibone ubudenge.

Konke ke oko ibiyingqondo yemveli enikwa mntu wonke qha apha kuyo kubonakala nochata. Namhlanje iwile ke le Ngwevu yakwaRhacu uyihlo, kwaDyasophu uyihlo mkhulu, kwaPhelaphi uyise ka yihlo omkhulu,kwaMlonyeni uyise ka yise ka yihlo omkhulu.

Idandulukile imbongi yomzi omkhulu yatsho ngelisitshotho izwi izoba ngamagama  imbali eyakhiwa ngulomfana uZanenkanyamba uyihlo esakhula yatsho de latshona ilanga emini, kwacimela ukukhanya lafutha izulu lagqekreza ngumsindo, savuka sema ngenyawo isivunguvungu senkanyamba ikhatshwa ngamatye eqhwa elibuhlungu 'de wakhwankqiseka wonke ubani sesisimanga. Itshilo lembongi isihobe sento sombongo de nalowo ebeyimfana waziva angabona, lowo ebebuhexa ngoqhwalela weba angabaleka esisiganeko, lowo unesazela somvandedwa wesono asenzayo emini -gxebe ebusuku- yanga angayozithyimfiza ubuchopho etyeni.
"Ngubani ke le nkwenkwe izano andilibali okwemfene zelali ebusuk ziphala okwehashe elingenasali?" ubuzile uMcethe kungekhobani unampendulo. Abantu bangenwa luloyiko yakutsho le mbongi uZanethemba, kucaca ca ukuba bakhetha ucwezela kude ngoku luloyiko kulembizo kaloku isisimanga into enje kumaGcaleka.

"Mhla nezolo nditsha ubhongwana de kutshone elocela izapholo ndintyiloza intwenye ekuba obubugqobhoka balamaRhabe..." Akawagqibanga lo mazwi uManqin'skhova eheshwa ngabobantu wayesithi ngamaRhabe, gama elo ke xana sililandula lisuka kubuRhanuga, nditsho ukuthi ukuxananaza macala okwentaka-mpuku.
"Ndiyavuya mna kade kudala kufuneka kwenzekile", utshilo uSifubaserhamba erhudula induku ehexa lomilenze yakhe ibhitye okwesikhuni sembawula, egxadazela kucaca ukuba ubheka kwigoqo labafazi.

Kube njalo ke ukusweleka kwenkosi uZanenkanyamba; ibengu lo wele wele kucaca kuba akho mnye umamela omnye ngoba izimvo ngalomhla zabethana 'de kwaqhawuka 'nobathana. Ukubona ngasonye nempixano lisiko elidala linenkqayi alinokugqitya nazimpethu. Hlafuna ungaginyi wonwabele lomsebnzi walembiza isesentungo.